GFF onderzoekt: mag rivierkreeft op het menu?

Rode (Amerikaanse) rivierkreeften zijn een plaag; in bijna elke sloot of beek komt deze exoot inmiddels veelvuldig voor. Ook gaan ze over land op zoek naar nieuw leefgebied. Ze mogen niet zomaar gevangen worden; een aantal beroepsvissers heeft een vangstvergunning. Opeten lijkt een optie om de ‘plaag’ tegen te gaan. Het is een smakelijk schaaldiertje, vinden koks die ermee aan de slag gaan.

Er is één inheemse soort rivierkreeft, de Europese. Deze is echter zo goed als verdwenen. De kreeftenpest deed die populatie sterk dalen. Naast de inheemse Europese rivierkreeft, zijn er nog zeven soorten exotische rivierkreeften in Nederland. Deze soorten zijn in de 20ste eeuw op verschillende manieren geïntroduceerd. Met uitzondering van de Turkse rivierkreeft (Astacus leptodactylus) komen deze soorten uit de Verenigde Staten en worden in de volksmond daarom meestal Amerikaanse rivierkreeft genoemd. ­Deze exoot verspreidt zich in hoog tempo over de Nederlandse wateren. Vooral in het Groene Hart worden ze veelvuldig aan­­getroffen.

Omdat de populatie zo snel groeit en zij mogelijk een enorm negatief effect hebben op kwaliteit binnenwater, moet er een oplossing komen. Tot voor kort beperkte de discussie over de rivierkreeftproblematiek zich tot een kleine groep waterbeheerders en onderzoekers.

Kennisplatform

Het onderzoek heeft nog niet geleid tot eenduidige effectieve maatregelen om de invasieve rivierkreeften te bestrijden. De Good Fish Foundation (GFF) en NetVISwerk hebben samen het project opgestart: ‘Kennisplatform Rivierkreeft: Exoot uit de sloot’, waarin deze organisaties samenwerken met beroepsvissers en Wageningen Environmental Research. Er is een bijbehorende website gelanceerd, waarop allerlei informatie over de rivierkreeft te vinden is: www.rivierkreeft.nl.

Een van de voor de hand liggende optie om rivierkreeften in het binnenwater aan te pakken is het inzetten van de beroepsvisserij. Achterhaald moet worden of wegvangen een manier is om de populatie terug te dringen en zo de plaag te kunnen bestrijden.

Veldproeven

De rode Amerikaanse rivierkreeft is een exoot. Hij leeft en verspreidt zich snel in beken en sloten en zelfs over land (foto:Petra Hermans-Taekema).

In juni 2019 is er binnen het project onder leiding van Wageningen Environmental Research (WENR) een veldproef gestart op het Eiland van Dordt in Dordrecht. Met deze veldproef wordt in kaart gebracht wat het effect is van het wegvangen van rivierkreeften op het aquatische systeem en de kreeftenpopulatie zelf. Los van dit veld­onderzoek, zijn ook andere partijen waaronder de Waterschappen druk met onderzoek maar dan met name op ecologisch gebied, zoals de stijging van de temperatuur van het water en de waterkwaliteit. Zij zijn met name kritisch op inzet beroepsvisserij omdat ze bang zijn dat die er belang bij heeft dat de rivierkreeft zich versneld vestigt over heel Nederland en/of dat ze veel bijvangst vangen.

Beheersplan

Er is in 2016 een Beheersplan opgesteld, waarin staat dat rivierkreeft commercieel bevist kan en mag worden. Het vissen op rivierkreeft is dus legaal. Eerder onderzoek toont aan dat er een kritieke dichtheid is ontstaan op sommige plekken in Nederland, maar dat de exacte grootte van het totale bestand rivierkreeft lastig te bepalen is . De visserij kan doorgaan. Momenteel wordt 30 ton rivierkreeft per jaar opgevist door circa ­30 beroepsvissers.

Vooral in het Groene Hart en de Haarlemmermeer zijn vissers actief. De rivierkreeften worden in fuiken en korven gevangen. Ze verblijven levend in kisten aan boord nadat ze zijn schoongespoeld in water van circa 6 graden Celsius. Bij die temperatuur bewegen ze weinig. Ze kunnen in de kisten ongeveer een week overleven. Ze kunnen zich ook over land verspreiden en komen ook in andere rivieren terecht en verspreiden zich zo verder. Of er zijn recreanten die ze in een aquarium hielden en er genoeg van hadden. Dat is onwenselijk.

Ecosysteem

GFF heeft het project opgestart om uit te zoeken of het bevissen van de rivierkreeften een oplossing is tegen de plaag en consumenten de rivierkreeften meer zouden moeten eten. GFF kan vervolgens een consumptieadvies uitbrengen op de VISwijzer. Wanneer bevissing niet de oplossing blijkt, en de visserij op rivierkreeften het probleem verergert of schadelijk is voor de rest van het ecosysteem heeft dit ook invloed op het consumptieadvies wat GFF uitbrengt. Wat de uitkomst van alle discussies ook is, dat vindt de GFF minder een issue. De organisatie wil graag weten wat het effect van bevissing is, positief of negatief. Als blijkt dat visserij daadwerkelijk een positieve bijdrage levert, dan is deze rivierkreeft een duurzaam én regionaal product voor lokale restaurants. ­De GFF zal consumenten dan aanraden om voor deze rivierkreeft te gaan in plaats van de rivier­­­kreeften die nu massaal uit China worden geïmporteerd. De rivierkreeft staat daarom op groen op de VISwijzer als verantwoorde keuze, want de soort wordt immers niet bedreigd.

Omdat er zoveel rivierkreeftjes zijn, is een van de meest voor de hand liggende opties: opeten. De meeste rivierkreeftjes die nu nog gegeten worden, zijn de commercieel gekweekte soorten uit China. Deze kreeftjes zijn allemaal hetzelfde van kleur en formaat. Ze zijn populair in salades en maaltijden. Toch willen visspecialisten nog niet aan de rivierkreeft uit de ‘wilde vangst’, maar de horeca heeft wel belangstelling.

Restaurant Venster

(© Vismagazine)

Rivierkreeft  op tafel geserveerd, zonder bestek, bij restaurant Venster in Leidsche Rijn: rivierkreeft met mais, ui, knoflook, aardappel en worst (foto: Petra Hermans-Taekema).

Een pionier bijvoorbeeld is kok Daniel Lansbergen van restaurant Venster in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn. In deze nieuwbouwwijk wonen veel (jonge) mensen die wel voor een experiment te porren zijn. Lansbergen organiseerde een avond met rivierkreeft op het menu. Daar had hij over gehoord en kwam via Google uit bij de Good Fish Foundation. Er volgden gesprekken en de eerste rivierkreeft-boil was een feit. Voor de maaltijd had de chef 75 kilogram rivierkreeft afgenomen van een visser uit de Haarlemmermeer. De consumptie per persoon schat hij in op 500 tot 1.500 gram per persoon.

Niks mis mee

Zo’n 60 gasten namen deel aan de maaltijd. “Chefs zijn de ambassadeurs”, aldus John Spruit van horeca-organisatie Euro-­Toques, eveneens aanwezig. Vangen en opeten, daar is niks mis mee, vinden ook koks van Dutch Cuisine. Eén van hun vijf pijlers is de natuur. Naar hun bevindingen heeft de rivierkreeft een negatief effect op de biodiversiteit in sloten. Het is verantwoord rivierkreeft te vangen, want dat komt de waterkwaliteit ten goede, én het is verantwoord rivierkreeft te eten, want hij wordt door de natuur gegeven. Arjan Heinen, betrokken bij NetVisWerk, kan binnenvissers over de visserij op rivierkreeft adviseren vanuit zijn adviesbureau.

Zo op tafel gemikt

Chef-kok van restaurant Venster, Daniel Lansbergen heeft weer een maaltje rivierkreeft klaar (foto: Petra Hermans-Taekema).

In Venster had chef-kok Lansbergen een bijzonder maal bereid met rivierkreeften. In grote zinken kookpotten werden aardappelen, maïskolven, groenten en chorizoworst gegaard en vervolgens had hij rivierkreeften toegevoegd en meegekookt. De lange tafels waren gedekt met kranten waaroverheen plastic was gelegd (hygiënevoorschriften). Er was niet gedekt, dus er waren geen borden en bestek. Als weer een pan klaar was, liep Lansbergen ermee langs en kiepte een berg eten zo op de tafels. Daarna werd het een ‘shared dinner’ en kon iedereen zich tegoed doen aan rivierkreeft (zelf schoonmaken) en de andere ingrediënten op tafel. Dit was voor velen even wennen, maar omdat iedereen met z’n handen at, zorgde het ook voor een ontspannen sfeer. En de smaak was top, zodat het een culinaire topavond werd.

Soorten rivierkreeft
Er zijn zes soorten exotische rivierkreeften in Nederland. Deze soorten zijn in de 20ste eeuw op verschillende manieren geïntroduceerd, vooral uit de Verenigde Staten. Het zijn:
- Rode Amerikaanse rivierkreeft, Procambarus clarkii
- Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft, Orconectes limosus
- Geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft, Orconctes virilis
- Gestreepte Amerikaanse rivierkreeft, Orconectes acutus
- Californische rivierkreeft, Pacifastacus leniusculus
- Marmerkreeft, Procambarus sp.