Visverkoop verandert, visafslagen nog overeind

29 juni 2021
Nederland loopt voorop in viskwaliteit, visverwerking en prijsstelling (foto: Michel Verschoor).

Binnenkort valt het doek voor de Zeeuwse visafslag Breskens. Elders lieten vissers en vishandelaren de klokverkoop voor garnalen en mosselen al los. De Nederlandse kottervloot beleeft intussen onzekere tijden. Wat betekenen deze ontwikkelingen voor het voortbestaan van de Nederlandse visafslagen, voor de (groot)handel en verkoop?

Het is al tijden onrustig in de visserij en dat heeft zijn weerslag op de vishandel en de manier waarop vis en schaal- en schelpdieren worden verhandeld. Die handel verandert. Zo is vorig jaar geen kilo mosselen meer via klokverkoop aangeboden en is in mei dit jaar in visafslag Lauwersoog de garnalenklok definitief stilgezet, nadat de laatste vrije ‘garrevissers’ ook in deze visserijhaven nu op contractbasis opereren.

In de kottersector houdt de onzekerheid intussen aan. Hamvraag is, wat er overblijft van historische visgronden op de Waddenzee, op de Noordzee en in Het Kanaal. Overheden hebben er visserijvrije zones en zeereservaten ingetekend, het aandeel offshore windparken neemt op de Noordzee in rap tempo toe en de EU heeft recent plannen gelanceerd voor verdere uitbreiding en dus extra ruimtebeslag. Visruimte dichtbij huis, wordt schaarser. Na Brexit is er bovendien aanhoudende onzekerheid over snel wisselende visserijregels in Brits water.

Volle vrieshuizen

Visveiling_Vis 5-2021_foto Michel Verschoor_2

Internationaal is er een uitstekende vraag naar Nederlandse vis (foto: Michel Verschoor).

Het EU-verbod op de pulsvisserij bezorgde visserijbedrijven afgelopen jaar al een aderlating en die doet door recent gestegen brandstofprijzen nu extra pijn. Corona tenslotte, zorgde voor dalende visprijzen, stilligdagen en behoorlijk volle vrieshuizen, die op een zeker moment leeg moeten en die zo de visprijzen weer beïnvloeden. Insiders vrezen dat de kottersector door deze ontwikkelingen nauwelijks nog ontkomt aan een nieuwe saneringsgolf, met mogelijk gevolgen voor de aanvoervolumes van vis en schaal- en schelpdieren uit nabije wateren op Nederlandse visafslagen.

Johan van Nieuwenhuijzen, voorzitter NOVA en directeur van United Fish Auctions (UFA) ontwijkt de mineur die in media en in visserijkringen is te horen. “Natuurlijk, corona heeft stevige invloed gehad op de aanvoer, de verkoop en de prijs van verse vis, maar kijk eens naar de visprijzen vanaf het moment dat de lockdown er stukje bij beetje afging? De afslagprijs voor tong is in korte tijd meer dan verdubbeld.”

13 visafslagen

Nederland kent na het wegvallen van visafslag Breskens straks nog dertien visafslagen. Zeevis en schaal- en schelpdieren worden verhandeld in Vlissingen, Stellendam, Colijnsplaat, Yerseke, Scheveningen, IJmuiden, Den Helder, Den Oever, Harlingen, Lauwersoog, Zoutkamp en Urk. In de oude haven van Urk zit nog een tweede afslag, de IJsselmeerafslag Urk. Hier gaan de zoetwatersoorten paling, snoekbaars, baars, spiering en wolhandkrab na klokverkoop op transport richting rokerijen, restaurants en visdetaillisten in binnen- en buitenland.

Innovatie

Visveiling_Vis 5-2021_foto Michel Verschoor_3

Flexibele inzet van personeel (foto: Michel Verschoor).

De brandstofkosten voor vissers stijgen, relativeert Van Nieuwenhuijzen. “Die stijgende gasolieprijs drukt het nettoresultaat voor vissers. Maar daarop moeten we een antwoord vinden en dat antwoord luidt ook na het pulsverbod: innovatie.” De alternatieve zoektocht naar brandstof besparende, lichtere visserijmethoden met minder bijvangst en minder bodemberoering is volgens hem belangrijk. “Dat is niet alleen een uitdaging om maatschappelijk draagvlak voor de visserijsector te behouden en te versterken, het is ook economische noodzaak.”

Intussen is er volgens hem feitelijk sprake van consolidatie. “Wat de visaanvoer betreft onder andere als gevolg van het continue-vissen.” Hierbij wordt de vis door kotters na een week op zee aangeland, de bemanning wordt gewisseld en de kotters gaan weer de zee op om te vissen. “Er wordt visruimte opgeofferd voor de windenergie op zee en mogelijk zal een aantal visserijbedrijven willen uittreden of fuseren, maar de gevolgen van Brexit vallen voor de korte termijn mee en er wordt nog volop vis gevangen.”

Voorop lopen

Visveiling_Vis 5-2021_foto Michel Verschoor_4

De visafslag blijft belangrijk (foto: Michel Verschoor).

Deze vis gaat als vanouds deels via klokverkoop en deels via bemiddeling voor vaste prijzen via de afslagen Nederland en Europa in, aldus de voorzitter NOVA en directeur van United Fish Auctions (UFA). Internationaal is er naar zijn zeggen een uitstekende vraag naar Nederlandse vis. “Nederland loopt voorop in viskwaliteit, visverwerking en prijsstelling. Als de afslagen efficiënt met de gewenste dienstverlening en de bijbehorende kosten blijven omgaan en concurrerend blijven, zie ik niet snel visafslagen verdwijnen. De Nederlandse visveilingen hebben de laagste kosten ten opzichte van de Europese veilingen. Het spreekt voor zich dat een aantal veilingen onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor overname of samenwerking om de dienstverlening te continueren en of te versterken.”

Hoe kijkt Pim Visser, directeur van Visafslag Den Helder/Texel, hiernaar? “De Nederlandse visafslagen volgen de vlootontwikkelingen en passen zich daar op aan. Zo is dat de afgelopen twintig jaar ook gegaan. Is de aanvoer meer of minder, speel je daar op in. Wij hebben de personele bezetting van visverwerking en vismijn teruggebracht tot een flexibele schil en het onroerend goed is anders ingericht. In de nieuwe situatie bieden we dezelfde service.”

De digitalisering bracht ook de nodige veranderingen mee. “In de mijnzaal ziet men niet veel volk meer. Vis wordt op afstand gekocht. Die ontwikkeling zal niet stoppen. Vijftien jaar terug bezocht ik IJsland. Daar werd de vis toen al vanaf het schip verkocht. Als de vloot hier krimpt, volgen vast nog wel enkele aanpassingen. Wel verwacht ik dat de visgroothandel altijd verbonden zal blijven met de aanvoer op de afslagen. Kijk naar Urk, als er minder aanvoer is uit Nederland, komt de vis ergens anders vandaan, maar de visafslag blijft het scharnierpunt.”

Omzetdaling

Het Nationaal Overlegorgaan Visafslagen (NOVA) maakte begin 2020 bekend dat de omzet van alle afslagen samen (exclusief Zoutkamp) het jaar ervoor was gedaald van 359,7 naar 309,9 miljoen euro. Dat lag vooral aan een halvering van de omzet voor garnalen. De visomzet daalde, bij een redelijke stabiele aanvoer, met ruim 17 miljoen euro. Alleen IJsselmeerafslag Urk boekte een omzet van bijna 4,2 miljoen euro. dankzij prijsstijgingen en extra aanvoer van paling en wolhandkrab.

Lokale gemoederen

Visveiling_Vis 5-2021_foto Michel Verschoor_5

Foto: Michel Verschoor

Volgens Geert Hoekstra, visserij-econoom en seafood-onderzoeker bij Wageningen Economic Research, spelen economische, politiek-bestuurlijke en historisch-culturele belangen een rol bij de afweging of een afslag plaatselijk overlevingskansen heeft of niet. Hoekstra: “Er is een kritieke massa in aanvoervolume nodig om rendabel te kunnen draaien. Politiek-bestuurlijk speelt de vraag wat een afslag een gemeente (aan eventuele steun) waard is. Voor Breskens vormde de visserij lange tijd de roots van de samenleving. Als eerst de kotters verdwijnen en vervolgens de afslag dichtgaat, raakt dat de lokale gemoederen.”
Als er puur naar de cijfers wordt gekeken, ziet Hoekstra geen rooskleurig beeld. “Ja, er wordt op zee nog volop vis gevangen, maar wel minder schol en minder inktvis dan de afgelopen jaren. Dat heeft een effect in de keten.”

Naar zijn zeggen zal dit op korte termijn waarschijnlijk geen gevolgen hebben voor de afslagen. “De coronapandemie laat zien dat nabije, degelijke voedselvoorziening en een goede infrastructuur belangrijk zijn. Tegelijkertijd wint duurzaamheid aan belang. Hoe minder foodmiles en tussenschakels een product kent, hoe beter het is te verantwoorden vanuit maatschappelijk draagvlak.”

Kwaliteit speelt bij verse vis ook een belangrijke rol, merkt Hoekstra op. “Met ieder uur extra rijden of iedere onderbreking van de gekoelde keten lever je daar op in. De visdetaillist wil verse vis en de beste, meest verse vis komt altijd van dichtbij. Dus die afslagen zijn en blijven belangrijk. Maar eerlijk is eerlijk: het helpt niet als de visaanvoer afneemt. De vele uitdagingen voor de visserij zijn ook niet bevorderlijk. Als de koek kleiner wordt, zul je op termijn mogelijk een paar clusters van visafslagen overhouden.”

Altijd op de hoogte blijven?